Budynek przy dzisiejszej Grodzkiej 14-16 w Bydgoszczy jako scena teatralna funkcjonował w latach 1962-1988 i, po długiej przerwie, ponownie zyskał taką funkcję w 2021 roku. I choć oczywiście to właśnie ta część historii Teatru Kameralnego interesuje nas najbardziej, nie można mówić o tym miejscu z pominięciem jego wcześniejszych losów, ważnych działań społecznych, dotykających go zmian dziejowych.
Cofnijmy się do lat 50. XIX wieku, bo z naszej perspektywy właśnie wtedy wszystko się zaczęło. W centrum miasta powstał budynek służący jako przestrzeń rozrywkowa i gastronomiczna. Mieścił m.in. kręgielnię, restaurację i ogród, stając się miejscem często uczęszczanym przez bydgoszczan. Pod koniec XIX wieku rozrósł się o salę bankietową mogącą pomieścić ponad pół tysiąca gości, zyskując tym samym na popularności i przyciągając kolejne rzesze spragnionych rozrywki mieszczan. W miarę upływu lat atrakcyjność kompleksu wciąż rosła. Wzbogacił się m.in. o winiarnię i piwiarnię, a także stał się siedzibą kabaretu „Clou”. Budynek pełnił swoje funkcje niezmiennie aż do końca II wojny światowej.
Krótko po zakończeniu wojny miejsce po raz pierwsze zostało zaadaptowane na potrzeby teatralne, stając się przestrzenią sceniczną. Nie działał już Teatr Elysium (niemiecka scena funkcjonująca w Bydgoszczy w latach 1920-1939), a gmach Teatru Miejskiego, zniszczony w 1945 i wyburzony w 1946, dopiero powstawał w nowym miejscu od zera. W tej sytuacji niewielką scenę w sali bankietowej wykorzystywano dla działalności teatralnej. Nie było kostiumerii, nie było pomieszczeń magazynowych, była za to chęć, upór i determinacja. Do 1949 zaprezentowano publiczności 24 premierowe tytuły, które po wybudowaniu Teatru Polskiego przeniesiono do nowej przestrzeni.
Do lat 50. o scenie przy Grodzkiej zapomniano. Po odwilży roku 1956 postanowiono uruchomić w mieście drugą scenę teatralną. To wówczas miejsce zyskało funkcjonującą dziś nazwę i salę na 300 widzów (aktualnie – nieco mniejszą, ale za to ze zdecydowanie większą i dającą olbrzymie możliwości sceną). Od lat 60. do lat 80. w Kameralnym zaprezentowano ponad 130 premierowych sztuk, w tym m.in. prapremierowo „Tango”Sławomira Mrożka. W 1988 ten etap historii Teatru Kameralnego w Bydgoszczy został zamknięty: zaprzestano użytkowania obiektu, ponieważ nie spełniał przepisów przeciwpożarowych.
Od końca lat 80. trwała tułaczka budynku przy Grodzkiej. Czy tułać może się budynek, który nie zmienia swojego miejsca? Jak się okazuje – owszem, bowiem przestrzeń kilkakrotnie zmieniała właściciela. Od Annasza do Kajfasza – po teatrze przejęła go Opera Nova, a w 2006 roku został przekazany miastu przez samorząd województwa. Planowano go wyremontować i sprzedać, ale nie udała się wówczas żadna z tych koncepcji. Kilka lat później, dzięki konsultacjom społecznym, budynek postanowiono zrewitalizować i przywrócić mu funkcje teatralne, na co udało się pozyskać dofinansowanie ze środków unijnych.
Po rozpisaniu przetargu w 2017 roku machina ruszyła. Cała konstrukcja budynku, łącznie z fundamentami, powstała od nowa, choć z uwzględnieniem i poszanowaniem bryły oraz konstrukcji funkcjonującej w tym miejscu wcześniej. Na widowni, dostosowanej – tak jak cały budynek – dla osób niepełnosprawnych, przewidziano miejsce dla 232 widzów. Teatr wyposażono w jedyną w mieście wbudowaną na stałe scenę obrotową, 16 wyciągów elektrycznych, wyciąg kurtynowy, trzy mosty oświetleniowe i zapadnię towarowo-dekoracyjną. Teatr Kameralny wkroczył w nowy rozdział swojej historii z impetem, zapałem i ogromem możliwości, w tym także doskonałym zapleczem technicznym oraz nowoczesnym sprzętem.
Teatr Kameralny w Bydgoszczy oficjalnie powstał w kwietniu 2019 roku na mocy Uchwały Rady Miasta Bydgoszczy. Do momentu zakończenia budowy funkcjonował w biurze tymczasowym w Operze Nova, już na tym etapie budując repertuar i kompletując zespół artystyczny oraz administracyjny. Do budynku przy Grodzkiej 14-16 przeniósł się jesienią 2021 roku. Oficjalne otwarcie Teatru to natomiast marzec 2022 roku i polska prapremiera musicalu „Matylda”zrealizowana w koprodukcji z warszawskim Teatrem Syrena; wydarzenie o niespotykanej dla Teatru Kameralnego skali, które przyciągnęło widownię z całej Polski.
Historia Teatru Kameralnego w Bydgoszczy, choć już wielowiekowa, tak naprawdę dopiero się zaczyna. Dla Teatru niezwykle istotne jest jednak kultywowanie i podkreślanie tradycji oraz wagi miejsca dla miasta i jego mieszkańców. Istota miejsca dla świadomości i tożsamości bydgoszczan jest niepodważalna – bez wspomnianych konsultacji społecznych miejsce to nie mogłoby stać się ponownie przestrzenią kultury i edukacji. Teraźniejszość, przeszłość i przyszłość Teatru nieustannie się splatają. Przykłady? W czasie przebudowy Teatru odkryto ważne znaleziska archeologiczne z przełomu XIV i XV wieku. Pierwszy spektakl w repertuarze Teatru skierowany do dorosłego widza wyreżyserował Mirosław Henke, który wystąpił w 1981 na scenie przy Grodzkiej w spektaklu „Zaczarowany las”. Dyrektor Teatru, Mariusza Napierała, to właśnie w pracowniach zlokalizowanych przy Grodzkiej zdobywał pierwsze doświadczenie scenograficzne. Przykłady można by mnożyć. I nie jest to kwestia przypadku, bo „Tu jest i… będzie teatr”.